نماد شناسی گاو در اسطوره های ایرانی

یکم فروردین ماه هر سال خورشیدی، نوروز ایرانی و از جشن های به جا مانده از ایران باستان است. این روز یکی از بزرگترین روزها برای ایرانیان بوده که هر ساله از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. هر سال سال شمسی نماد یک حیوان می باشد که هر ۱۲ سال یک بار این نمادها تکرار می شوند.

همانطور که میدانید نماد سال ۱۴۰۰ شمسی گاو است.درباره گاو و ویژگی های طالع بینی آن مطالب زیادی منتشر شده است. در این چند سطر سعی داریم در باره نقش گاو در اسطوره های ایرانی مطالبی را گردآوری و به شما همراهان عزیز فراپیک تقدیم کنیم .

در ابتدا به طور خلاصه تعریفی از اسطوره ارائه میکنیم . اسطوره واژه ای است عربی که آن را به دو صورت توجیه و ریشه یابی کرده اند: یکی اینکه ” اساطیر” از فعل «سطر»(نوشتن) و اسم آن یعنی «سطر» است و صیغه جمع یا جمع الجمع اسطار یا اسطیر یا اسطیره یا اسطور یا اسطوره است. دوم اینکه «اساطیر» جمع «اسطوره» است و واژه اسطوره هم معرب واژه یونانی «ایستوریا” (Istoria) که در زبان انگلیسی به صورت هیستوری (History) به معنای تاریخ و استوری (Story) به معنای داستان و خبر درآمده است. که البته امروزه بیشتر لغت شناسان عرب مایل به نظر دوم هستند.
میتوس (Mythos) در کلام یونانیان به معنی “افسانه”، “قصه”، “گفت و گو” و “سخن” بوده، اما نهایتاً به چیزی اطلاق گردید که « واقعاً نمی تواند وجود داشته باشد. هرچند اسطوره در دیدگاه های مختلف تعاریف و تعابیر متعدد دارد، اما در یک کلام می توان آن را اینگونه تعریف نمود: اسطوره عبارت است از روایت یا جلوه ای نمادین درباره ایزدان، فرشتگان، موجودات فوق طبیعی و به طور کلی جهان شناختی که یک قوم به منظور تفسیر خود از هستی به کار می بندد اسطوره سرگذشتی راست و مقدس است که در زمانی ازلی رخ داده و به گونه ای نمادین، تخیلی و وهم انگیز می گوید که چگونه چیزی پدید آمده، هستی دارد، یا از میان خواهد رفت، و در نهایت، اسطوره به شیوه ای تمثیلی کاوشگر هستی است. گاو در اسطوره های ایرانی به گفته «آلبرت جی کارنوی» اسطوره شناسی که به بررسی تطبیقی اسطوره های ایرانی پرداخته است نمادی از نبرد نور و تاریکی و خوبی و بدی است. این گاو است که با شیر خود فریدون را می پروراند که بنیان گذار پادشاهی ایرانی است و به نهادی از قدرت گیری دوباره نور و خوبی در برابر تاریکی و بدی تبدیل می شود. روانشناس برجسته «کارل گوستاویونگ» در کتاب «قهرمان» خود ضمن تحلیل روانکاوانه قربانی گاو به دست میترا در فرهنگ ایرانی، آن را نشانی از قربانی کردن جسم و شهوت برای دستیابی به تعالی روح و یکی شدن با روح آفرینش می داند.

گاو به عنوان یکی از مظاهر توتمیسم در فرهنگ اسطوره های ملل و حماسه های ملی ما نیز به چشم می خورد. حیوانات نه تنها در اسطوره های ایران بلکه در اسطوره‌های همه ملتها از سویه نمادین و بنیادینی برخوردارند و در معمای گرایش‌های توتمی و تصویر انسان و جانور درهم می آمیزند.

گاو در میان سایر حیوانات از وجهه اساطیری قویتری برخوردار است و در تحول اسطوره های آریایی در داستان آفرینش جهان ایفای نقش می‌کند .این جانور به دلیل نقش بنیادی و جایگاه ویژه اش در زندگی انسان باستان مورد توجه جدی ملت های کهن قرار گرفت و بر همین اساس اسطوره ها و باورهای متعددی پیرامون موجودیت آن پدیدآمد. اسطوره هایی همچون: گاو نخست آفریده، گاومیترا، گاو زمین، گاو فلک و…
واژه گاو در اوستا علاوه بر معنی معمول، به صورت اسم جنس بر همه چارپایان مفید اطلاق می گردد. در فرهنگ زرتشتی هنوز لغت گاو بر سر یک دسته از اسامی جانوران از قبیل گاومیش، گاوگوزن، گاوگراز و گاوماهی دیده می شود.

در آیین میتراییسم، کشتن گاو نماد رهایی از نفس و شهوت بود و گویی برای اتحاد با ایزد مهر انجام می گرفت.
در دین زرتشت ، پس از ظهور زرتشت کشتن و قربانی کردن گاو به عنوان رسوم مذهبی نهی شد و زرتشت کشتن گاو جز به ضرورت و به عنوان خوراک را جایز نمی دانست.همچنین خوردن گوشت گاو و دیگر جانداران در برخی از روز های سال حرام شد(ترویج فرهنگ گیاه خواری و آسیب نرساندن به موجودات زنده).
در تخت جمشید ، گاو و شیر به عنوان نماد ماه و خورشید (تابستان و زمستان ) نقش شده است و پیروزی شیر بر گاو نمادی از پایان زمستان و زایش دوباره طبیعت است.شاخ گاو نیز به دلیل شباهت با هلال ماه همواره نمادی از ماه بود و می دانیم که در اساطیر ایران زمین ماه همواره نشانی از زندگی و آغاز حیات بوده است.

همانطور که گفته شد برخی از اندیشه های مهرپرستی باستانی ایران در شاهنامه فردوسی نیز، وارد شده است. این آیین تحت تأثیر دیگر ادیان در آسیای مقدّم بوجود آمد و در زمان خود گسترش و نفوذ بسیاری در بین مردم دنیا پیدا کرد. به گونه ای که به اغلب اروپا نیز وارد شد و از مقبولیت خاصی برخوردار شد. گاو یکتا آفریده نخستین نیز، از همین مواردی است که در اساطیر کهن ایران باستان دارای قداست ویژه ای است. آیین مهر شکل خاصی از آیین مزدیسنی تحت تأثیر دین های دیگر آسیای مقدّم است. این آیین که در امپراطوری روم گسترش یافته بود، در سده های نخستین در اروپا به چنان درجه ای از مقبولیت رسید که مدت زمانی این تردید را به وجود آورد که از میان این دو آیین مهر و مسیحیت، پیروزی با کدام است. مهرپرستی اثراتی از افسانه ایران باستان را در مورد گاو نخستین حفظ کرده است. در حالی که غول اولیه محو شده یا بهتر بگوییم در شخصیت میترا (مهر) تحلیل رفته است. شخصیت گاو نیز تحت تأثیر اندیشه ای که در آسیای مقدّم درباره گاونروحشی به عنوان اولین حیوان رواج داشت، تغییر یافته بود. او دیگر موجودی آرام و بیگناه و نخستین پدر حیوانات مفید که اهریمن؛ کینه جویانه در تعقیب اوست، نیست. بلکه نماینده نیروی حیوانی رام نشدنی است که نخستین خدا از میان خدایان با او نبرد می کند و او را می کشد امّا همچنان اولین مخلوق است و موجودی است که از بدن او گیاهان و بخصوص گندم می روید. از بدن قربانی در حال مرگ همه سبزی ها و گیاهان سودمند به وجود آمد و زمین از سبزه پوشیده شد. از مغز حرام او گندم رویید که به مصرف غذا می رسد و از خون او رز رویید نوشیدنی مقدّس رازها از آن به دست میآید. از نطفه گاو که ماه آن را پذیرفته و پالوده بود، همه انواع حیوانات مفید به وجود آمد و روان او که سگ همراه باوفای مهر آن را محافظت می کرد، تا سپهر برین صعود کرد و در آنجا ربوبیّت یافت و نام سیلون نگاه دارنده رمه ها را به خود گرفت. بدین ترتیب قهرمان گاوکش با اجرای قربانیی که بر آن گردن نهاد، آفریدگار همه موجودات نیکوکار شد و از مرگی که باعث آن شده بود، یک زندگی تازه و غنی و زایاتری به وجود آمد.
در اسطوره ی آفرینش جهان، به اعتقاد ایرانیان باستان، نخستین حیوان جهان “گاو یکتا آفریده” رنگش سفید و مثل ماه تابان بود. به موجب روایت زرتشتی، این گاو به وسیله ی اهریمن، روح شرور، کشته می شود و نطفه اش به ماه می رود، هنگامی که این نطفه پاکیزه شد، گونه های مختلف حیوانات از آن پدید آمدند. همچنین، از قسمتی از آن که بر زمین ریخت، گیاهان متعدد رست.” (کرتیس، ۱۳۸۱ :۱۱ و ۲۰) از این روست که؛ “گاو در اساطیر ایران نماد ماه شناخته می شود.
با توجّه به آنچه گذشت به نظر میرسد گاو، با توجه رویکرد به باورهایی که از گذشته تاکنون نسبت به این جانور اساطیری وجود دارد ، به عنوان سمبل حیات و برکت و فراوانی شناخته میشود.

تیم فراپیک امیدوارست سال ۱۴۰۰ برای شما پر از برکت و فراوانی باشد.

همچنین می توانید طرح های سال ۱۴۰۰ را نیز دانلود نمایید:

وکتور نشان و تایپوگرافی سال ۱۴۰۰
وکتور سال نو مبارک ۱۴۰۰
وکتور و لایه باز تقویم دایره ای ۱۴۰۰
وکتور نماد گاو
وکتور تقویم ۱۴۰۰